Konflikt Augustyn - Pelagiusz
Za twórcę nauki o predestynacji uznaje się powszechnie św.
Augustyna (354-430), dla którego punktem wyjścia było
stwierdzenie, że łaska jest darem, a nie nagrodą. a
zbawienie jest łaskawym darem Boga (Ef 2,8). W międzyczasie wybuchła tzw.
kontrowersja pelagiańska. Pelagiusz (360-435) zaprzeczył nauce o grzechu
pierworodnym, twierdząc, że grzech Adama nie jest przekazywany kolejnym pokoleniom w
postaci jakiegoś uszczerbku na ludzkiej naturze. To znaczy, że nowo
narodzone dzieci są w takim samym stanie jak Adam przed Upadkiem. Oczywiście, stało to w
sprzeczności z twierdzeniami Augustyna, począwszy od skutków upadku
Adama, poprzez naturę łaski, a skończywszy na predestynacji.
Predestynację zaś rozumiał Augustyn jako wolną decyzję Boga w sprawie
tego, komu okazać zbawczą łaskę. Łaska nie jest bowiem uniwersalna, lecz
indywidualna – dotyczy nie ogółu ludzkości, lecz konkretnych osób.
Sobór w Efezie (431)
Poglądy Pelagiusza zostały potępione w 431 r. przez sobór w Efezie. W postanowieniach soboru czytamy, że Pelagiusz "powodowany nienawiścią do nauki o zepsuciu ludzkiej natury popadł w błąd przez zaprzeczenie potrzebie łaski".
Sobór w Efezie (431)
Poglądy Pelagiusza zostały potępione w 431 r. przez sobór w Efezie. W postanowieniach soboru czytamy, że Pelagiusz "powodowany nienawiścią do nauki o zepsuciu ludzkiej natury popadł w błąd przez zaprzeczenie potrzebie łaski".
Synod w Orange (529)
Niecałe sto lat później Synod
w Orange ponownie podjął kwestię "pelagianizmu" i jednoznacznie
go potępił. Synod stwierdził m.in. że "każdy człowiek ma w sobie tylko
kłamstwo i grzech, a jeśli jednak jakiś człowiek posiada coś z prawdy
lub sprawiedliwości, to pochodzi to z tryskającego Źródła" (czyli od
Boga). Stwierdził też: "Żadna zasługa nie poprzedza łaski. Zapłata
jest należna za dobre uczynki, jeśli się je wykonuje, lecz łaska, do
której nie mamy żadnego prawa, poprzedza je, aby były wykonywane".
Gottschalk (804-869)
W IX wieku mnich benedyktyński Gottschalk z Saksonii, stał się gorącym propagatorem nauki o predestynacji. Spotkał się jednak z ostrym potępieniem nie tyle z powodu swego nauczania, co raczej dlatego, że jego adwersarzem i sędzią był jego wcześniejszy przełożony, arcybiskup Hrabanus Maurus, który wcześniej próbował wymóc na młodym Gottschalku decyzję o pozostaniu w klasztorze.
Grzegorz z Rimini (1300-1358)
Grzegorz z Rimini, naczelny przełożony zakonu augustianów i wykładowca teologii na Uniwersytecie w Paryżu. Zgodnie z augustyńską spuścizną głosił, że zbawienie jest i musi być całkowicie dziełem Boga, co znaczy, że tylko Bóg może być inicjatorem zbawienia, a środki zbawcze znajdują się w pełni poza ludzką naturą – zbawienie przychodzi do człowieka z zewnątrz.
Marcin Luter (1483-1546)
Luter przygotował grunt, na którym mogła się rozwinąć nauka o predestynacji. Uczynił to przez dzieło napisane w odpowiedzi na pismo Erazma, które zatytułował De servo arbitrio (O niewolnej woli) Tezę Lutra można streścić: "Jedynie Bóg sprawia w nas zbawienie", my zaś "przed Jego działaniem nie dokonujemy niczego, co do zbawienia służy, czy chcemy, czy nie chcemy". Wolę człowieka przyrównuje przy tym do pociągowego bydlęcia, którym kieruje Bóg lub szatan. Jeśli kieruje nim szatan, to człowiek czyni zło. "Jeśli zaś Bóg w nas działa, to odmieniona przez Ducha Bożego i łagodnie przezeń pobudzona wola znów z czystej ochoty i skłonności i z własnej pobudki chce i czyni [dobro] nie w sposób wymuszony".
Jan Kalwin (1509-1564)
Gottschalk (804-869)
W IX wieku mnich benedyktyński Gottschalk z Saksonii, stał się gorącym propagatorem nauki o predestynacji. Spotkał się jednak z ostrym potępieniem nie tyle z powodu swego nauczania, co raczej dlatego, że jego adwersarzem i sędzią był jego wcześniejszy przełożony, arcybiskup Hrabanus Maurus, który wcześniej próbował wymóc na młodym Gottschalku decyzję o pozostaniu w klasztorze.
Grzegorz z Rimini (1300-1358)
Grzegorz z Rimini, naczelny przełożony zakonu augustianów i wykładowca teologii na Uniwersytecie w Paryżu. Zgodnie z augustyńską spuścizną głosił, że zbawienie jest i musi być całkowicie dziełem Boga, co znaczy, że tylko Bóg może być inicjatorem zbawienia, a środki zbawcze znajdują się w pełni poza ludzką naturą – zbawienie przychodzi do człowieka z zewnątrz.
Marcin Luter (1483-1546)
Luter przygotował grunt, na którym mogła się rozwinąć nauka o predestynacji. Uczynił to przez dzieło napisane w odpowiedzi na pismo Erazma, które zatytułował De servo arbitrio (O niewolnej woli) Tezę Lutra można streścić: "Jedynie Bóg sprawia w nas zbawienie", my zaś "przed Jego działaniem nie dokonujemy niczego, co do zbawienia służy, czy chcemy, czy nie chcemy". Wolę człowieka przyrównuje przy tym do pociągowego bydlęcia, którym kieruje Bóg lub szatan. Jeśli kieruje nim szatan, to człowiek czyni zło. "Jeśli zaś Bóg w nas działa, to odmieniona przez Ducha Bożego i łagodnie przezeń pobudzona wola znów z czystej ochoty i skłonności i z własnej pobudki chce i czyni [dobro] nie w sposób wymuszony".
Jan Kalwin (1509-1564)
Rozwinięcia doktryny "o predestynacji" u Kalwina należy szukać w próbie odpowiedzi na pytanie, jak
to się dzieje, że dwaj słyszą Ewangelię, ale tylko jeden ją przyjmuje?
Kalwin stwierdza, że różnicę sprawia łaska, którą Bóg jednym udziela,
innym zaś nie. Różnica nie może być bowiem
zależna od tego, co czyni człowiek. Nawet wiara, którą przyjmujemy
Ewangelię zrodzona jest przez Słowo Boże, przez obietnicę.
Nie może być inaczej, skoro Bóg jest jedynym źródłem życia.
Sobór w Trydencie (1545-1563) - Kontrreformacja
Postanowienia soboru w Trydencie próbowały potępić reformatorów, ale jednocześnie nie zasugerować, że niektóre z nauk Augustyna są heretyckie...
Janseniści
Zaledwie kilkadziesiąt lat po Trydencie Kościół Rzymskokatolicki został zmuszony do oficjalnego opowiedzenia się za lub przeciw augustyńskiemu pojmowaniu zbawienia. Stało się to za sprawą flamandzkiego biskupa Jansena (1585-1638). Jansenizm nawiązując do teologii Augustyna, kładł nacisk na deprawację człowieka, niezbędność i wystarczalność łaski Bożej do zbawienia. Do potępienia jansenizmu przyczynili się w znacznej mierze jezuici, którzy promowali odmienną doktrynę o łasce zwaną od nazwiska hiszpańskiego jezuity molinizmem.
Synod w Dort (1618-1619)
Jak żywa była dyskusja na temat predestynacji świadczy synod kościołów reformowanych zwołany do holenderskiego Dordrechtu (na zdjęciu), który miał się zająć naukami Jakuba Arminiusza. Arminiusz wystąpił przeciwko nauce o szczególnym odkupieniu, według której Chrystus odkupił na krzyżu tylko wybranych, czyli predestynowanych do zbawienia. Wg Arminiusza to wiara, a nie łaska, jest czynnikiem rozstrzygającym o zbawieniu grzesznika.
Podsumowanie
Podsumowując, chciałbym przypomnieć kilka ważnych pytań, które doprowadziły do ukształtowania nauki o predestynacji.
- Po pierwsze, pytanie Augustyna, czy Kościół jest święty z racji swego Boskiego pochodzenia, czy też, jak chciał Pelagiusz, Kościół staje się święty dzięki pobożnemu życiu jego członków?
- Po drugie, co przymusza Boga do czynienia tego, co On czyni – Jego charakter czy też okoliczności np. odmienna decyzja człowieka?
- Po trzecie, czy zbawcza łaska
jest jedynie konieczna, czy też wystarczająca do zbawienia grzeszników?
- Po czwarte, w jaki sposób i w jakim zakresie upadek Adama określa ludzką naturę? Czyli rodzimy się z grzeszną naturą (Adam po upadku) czy z dobrą naturą (Adam przed upadkiem)?
- Po piąte, dlaczego dzieje się tak, że dwie osoby słuchają tego samego zwiastowania Ewangelii, ale jedna przyjmuje ją wiarą, a druga z obrzydzeniem odrzuca?
- Po szóste, jaka jest przyczyna zbawienia grzesznika? Czy jest nią cokolwiek, co może uczynić człowiek?
Oprac. na podst. > pracy Bogumiła Jarmulaka.