1. The New Devotion (Devotio moderna) - patrz cz.1.
2. John Wycliff > video
3. Jan Hus
4. Waldensi
2. John Wycliff, znany jako "Gwiazda zaranna reformacji", urodził się około 1325 roku, mniej więcej w tym samym czasie, co Geert Grote, niedaleko Richmond w angielskim hrabstwie Yorkshire. Niewiele wiadomo o jego dzieciństwie. Przez około 17 lat studiował na Oksfordzie, gdzie poświęcił się teologii i filozofii, kilkakrotnie przerywał studia.
Uzyskał tytuł doktorski dopiero w roku 1372. W traktatach zachowanych z tego okresu widzimy wykształconego teologa, który swą głęboką myślą teologiczną sięga aż do Augustyna. Wyclif staje się publicznie znany w roku 1374, gdy napisał kilka traktatów dotyczących sporu króla Edwarda III z papiestwem w sprawie płatności danin dla Rzymu. Uzasadniał w nich prawo króla i parlamentu do ograniczania finansowych roszczeń kościoła.
Od czasu, gdy podjął się zadania interpretacji Biblii dla studentów Oksfordu, staje się ona dla niego z każdym dniem coraz bardziej istotna i ważna. Z czasem dochodzi do wniosku, że tylko Biblia właściwie określa standardy i reguły życia człowieka i Kościoła. Dzięki lekturze Słowa Bożego Wycliff coraz wyraźniej dostrzega "błędy i wypaczenia".
Podnosi temat roli sakramentów, które zgodnie z doktryną katolicką wnoszą w życie wierzącego obecność Chrystusa, a tą wg. Wycliffa może wnieść tylko Biblia. Ludzie są przemieniani przez słuchanie i czytanie Słowa Bożego - twierdzi.
Według Wycliffa sam Chrystus gwarantuje i ręczy za prawdziwość Biblii. On wypełnił prawo przez sposób życia i to, czego nauczał. Chrystus jest tym, który dał przykazania i sam też je wypełnił. Jest obowiązkiem chrześcijan i Kościoła, aby czerpać z Jego przykładu.
Wycliff szczególnie podkreśla ubóstwo Chrystusa, Jego pokorę i cierpienie. Wg Wycliffa ówczesny Kościół nie spełniał norm Chrystusowych, stał się zbyt światowy, zbyt zadowolony. Dlaczego? ponieważ nie bierał Biblii wystarczająco poważnie. Dlatego rada Wycliffa była następująca: wywłaszczenie Kościoła. Chciał zmienić istniejący system, głosił walkę z ziemskimi bogactwami duchowieństwa. Sprzeciwił się przymusowemu celibatowi kapłanów, praktyce odpustów, ostatniemu namaszczeniu oraz kultowi świętych.
W roku 1376 Wycliffe ogłosił, że wszelka władza jest darowana przez Boga bezpośrednio, a osoba żyjąca w stanie grzechu śmiertelnego traci prawo do jej sprawowania. Było to rzuceniem wyzwania dla kościoła rzymskiego, który utrzymywał, że duchowni mają moc udzielania sakramentów i sprawowania duchowej władzy, bez względu na to w jaki sposób żyją. Rozgniewany papież Grzegorz XI oskarżył Wycliffa o herezję, co jeszcze bardziej zradykalizowało jego poglądy.
W 1378 roku rozpoczęła się Wielka Schizma Zachodnia. Wycliff w pismach: De Ecclesia, De Veritate Sacrae Scripturae, oraz De Potestate Papae odrzucił roszczenia papiestwa, podkreślając najważniejszą rolę Pisma Świętego i zalecił przeprowadzenie rozległej reformy chrześcijaństwa zachodniego. W tym samym roku rozpoczyna wraz z grupą współpracowników - tłumaczenie Wulgaty na język angielski. Zadanie wprost niewyobrażalne - udostępniające tekst Biblii anglikom w ich własnym języku. Wycliffe rozsyłał z kopiami Biblii lektorów, którzy czytali Pismo Święte ludowi. Były to kopie ręcznie przepisywane (pierwsze kopie drukowane były dziełem żyjącego półtora wieku później Williama Tyndale'a).
Po nieudanym Powstaniu Chłopów w roku 1381 oskarżono Wycliffa o sprzyjanie rebelii. W maju 1382 roku, arcybiskup Canterbury zwołał sąd kościelny, który potępił Wyclifa jako heretyka i doprowadził do jego wydalenia z Oxfordu. Wycliffe schronił się wówczas w swojej parafii w Lutterworth.
Krytyka Wycliffa szybko rosła. Jego nauczanie zawarte w dziele - De Eucharistia sprzeciwiające się nauce o transsubstancjacji zostało uznane za herezję. Doprowadziło to do dużych napięć między Wycliffem a władzą.
O Wycliffie w roku 1412 arcybiskup Arundel w liście do papieża Jana XXIII pisał: "ten wstrętny i zapowietrzony osobnik o złym imieniu - John Wycliffe, syn starodawnego węża, prawdziwy zwiastun i dziecię antychrysta... aby dopełnić miary swej złości, postanowił zabrać się za nowe tłumaczenie Pism na język ojczysty."
John Wycliffe odszedł do Pana 31 grudnia 1384 roku.
W 1415 nauki Wycliffa zostały oficjalnie potępione jako heretyckie przez Sobór w Konstancji, który dodatkowo podejmuje decyzję o pośmiertnym ukaraniu Wyclifa — nakazano wykopanie i spalenie jego ciała, co też uczyniono w roku 1428.
Podsumowując:
Nawet jeśli większość z zaproponowanego przez Wycliffa programu reform Kościoła Rzymskiego nie została wprowadzona, jego nauka pozostała żywa w sercach jego naśladowców, których nazwano Lollardami.
Czy Wycliffa możemy nazwać "dziadkiem" reformacji?
I tak i nie.
Tak, ponieważ w swej krytyce Kościoła podkreślał konieczność reform, oraz ze względu na jego oddanie pierwszeństwa Biblii (Sola Scriptura).
Nie, ponieważ nauczaniu Wycliffa brakuje tego wymiaru reformacji, który dziś nazywamy "nauką o usprawiedliwieniu", tego, że Bóg w Jezusie Chrystusie z łaski zbawia ludzkość (Sola Gratia).
Wycliff był reformatorem Kościoła, na którym Reformacja mogła budować, zacząć tam, gdzie on skończył i pójść dalej.