1. The New Devotion (Devotio moderna)
2. John Wyclif
3. Jan Hus
4. Waldensi
Każda epoka rodzi się na doświadczeniach poprzednich epok. Odnosi się to również do reformacji, która nie powstała jak "feniks z popiołów". Przed reformacją żyło wielu ludzi i powstało wiele ruchów, których historia stanowi "przedmowę" dla idei reformacji. Z tego powodu chciałbym przybliżyć czytelnikom niektóre z tych ruchów.
1. The New Devotion (Devotio moderna).
W październiku 1340 w Deventer /Holandia/ w domu bogatego kupca urodził się Geert Grote. W wieku około 30 lat został kanonikiem w Aix-la-Chapelle, gdzie przeżył nawrócenie. Po nawróceniu Grote bez wahania rezygnuje z przysługujących mu dochodów kościelnych, ogranicza swoje posiadłości, a głównym celem jego życia staje się zbawienie duszy. Pragnie upodobnić się do Chrystusa. Rozdaje większą część swojego majątku, wiele czyta na temat historii Kościoła. Po trzech latach medytacji i nauki zaczyna głosić. Przeciwstawia się marazmowi kleru. Wzywa do pokuty, modlitwy i postu. Jednak, jak podkreśla, jeżeli nie jest to połączone z wewnętrzną przemianą serca - to wszystko jest na próżno.
W wyniku działalności Grote budzi się do życia świecki ruch Devotio moderna - postulujący kult pracy, umiarkowanie, dyscyplinę życia duchowego i miłosierdzie. Jego zwolenników określano mianem Braci Wspólnego Życia. Stowarzyszenie było dobrowolne, bez zobowiązujących ślubów. Członkowie winni byli żyć w ubóstwie i czystości. Zamiast żebrać, mieli pracować w dwóch niekontrolowanych przez cechy zawodach: kopisty manuskryptów oraz kucharza. Mogli też zarabiać ucząc dzieci.
Członkowie Braci Wspólnego Życia prowadzili wspólne życie. Posiadali ok 100 domów quasi zakonnych (oddzielnych dla mężczyzn i kobiet). W 1386 r. przyłączyli się do zakonu augustianów, lecz nadal nie składali ślubów. Na soborze w Konstancji w 1415 r. obronili się przed zarzutem herezji. Ich wychowankiem i najsłynniejszym przedstawicielem był Tomasz a Kempis. Wiele z zasad wyznawców Devotio moderna przejął Erazm z Rotterdamu. Choć Geert Grote zawsze pozostał wierny Kościołowi, jego wielki sukces spowodował to, że dostał... zakaz głoszenia! Grote przeszedł na emeryturę i zmarł w roku 1384.
Ruch Devotio moderna miał ogromny wpływ na duchowość kościoła. Wprowadził tradycję kontemplacji i medytacji modlitewnej, z którego do dziś czerpią zgromadzenia zakonne np. Jezuici.
Devotio moderna nie bezpośrednio przygotowała drogę dla reformacji. Luther znał niektórych jej przedstawicieli. W okresie reformacji protest przeciwko całej zewnętrznej pobożności stał się jeszcze bardziej fundamentalny i zagorzały. Można jednak założyć, że reformacja czerpała z dorobku Devotio moderna. Fakt, że później tak wielu duchownych tak szybko dało się przekonać przesłaniu reformacji w Niemczech i Holandii czyni z Devotio moderna ruch przed-reformacyjny.