Johannes Lasco (Jan Łaski) urodził się w zamożnej, polskiej rodzinie szlacheckiej herbu Korab, jako syn Jarosława (wojewody sieradzkiego) i Zuzanny z Bąkowej Góry. Rozpoczął naukę na dworze swojego stryja, również Jana Łaskiego, kanclerza Rzeczypospolitej Obojga Narodów, a później Arcybiskupa Gnieźnieńskiego i prymasa Polski. W latach 1514-1519 wyjechał na studia, najpierw do Wiednia, a następnie do Włoch, gdzie studiował prawo teologiczne, literaturę starożytną oraz języki.
W roku 1525 Łaski wyjechał na Zachód. W Bazylei zaprzyjaźnił się z Erazmem z Rotterdamu, mieszkał w jego domu kilka miesięcy, łożył na jego utrzymanie i w końcu odkupił bibliotekę Erazma pozwalając mu korzystać z niej do końca życia.
Erazm pisał o Łaskim: "Będąc człowiekiem niezwykle wykształconym, pozostał nieskazitelnie czysty jak świeży śnieg. Jest miły i uprzejmy, tak że każdy w jego towarzystwie odżywa na nowo. Jest jak prawdziwa perła, bez uprzedzeń i wolny od zarozumiałości, choć pewnego dnia ma zająć jeden z najwyższych urzędów w swoim kraju."
Łaski osobiście poznaje reformatorów: Huldrycha Zwingliego, Joachima Camerariusa, Johannesa Oecolampadiusa, Alberta Hardenberga, Marcina Bucera i Filipa Melanchtona.
W 1539 w Louvain Łaski zawarł małżeństwo z córką kupca (poznaną w chrześcijańskiej wspólnocie "Bracia i Siostry Wspólnego Życia"). Zagrożony prześladowaniami religijnymi, udał się jako osoba prywatna do Emden we Fryzji Wschodniej. Wezwany przez umierającego brata Hieromina, wrócił do Polski i w 1542 r. złożył przed abpem Piotrem Gamratem przysięgę oczyszczającą, w której stwierdzał, że nie odstąpił od wiary Kościoła rzymskokatolickiego i nie przyjął innej nauki.
W tym samym roku powrócił do Emden, zamierzając służyć dziełu reformy Kościoła za granicą, dopóki nie będzie dane mu tego czynić w ojczyźnie. Sprzyjająca nurtom reformacyjnym regentka Fryzji Wschodniej hrabina Anna Oldenburska powierzyła mu pod koniec 1542 r. stanowisko superintendenta (efora) Kościoła wschodniofryzyjskiego. Łaski podjął się trudnego zadania uporządkowania organizacji życia kościelnego i wkrótce pod imieniem Johannes a Lasco (Jan z Łaska) zasłynął jako wybitny reformator. W Emden napisał także pierwsze rozprawy teologiczne (Epitome doctrinae ecclesiarum Phrisiae Orientalis..., 1544; Defensio vera... doctrinae de Christi Domini incarnatione, 1545).
7 lat później, na zaproszenie arcybiskupa Tomasza Cranmera, Łaski wyjechał do Anglii, która właśnie reorganizowała w duchu protestanckim swój narodowy Kościół anglikański. 24 lipca 1550 roku król Edward VI nadał Łaskiemu tytuł superintendenta (biskupa) zborów dla cudzoziemców-protestantów, uciekających do Anglii przed prześladowaniami.
Wkrótce Łaski zaczyna toczyć spór z Kościołem anglikańskim o zwierzchnictwo nad swoimi zborami. Do tego dołączają się konflikty doktrynalne i narodowościowe w łonie samych zborów. Aby je zażegnać Łaski napisał w 1551 wspólne wyznanie wiary "Confessio Londinenis", które pomijało milczeniem kwestię sakramentów.
Po uporaniu się z kwestiami doktrynalnymi, Łaski przystąpił do energicznej organizacji zborów (w duchu kalwińskim, prezbiterialnym), której program przedstawił w dziele Kształt i sposób całkowity służby kościelnej w kościele cudzoziemskim ustanowionym w Londynie.
Łaski unikał narzucania swoich poglądów i zawsze starał się o ich zaakceptowanie przez parafian. Demokratyzacja życia religijnego była jednym z priorytetów Łaskiego, który z zasady starał się wykorzenić hierarchiczny model funkcjonowania Kościoła katolickiego. Na tym tle dochodziło do konfliktów z duchownymi anglikańskimi, których raził także kalwiński rygoryzm moralny (surowa dyscyplina oraz skromność duchowieństwa i wiernych) a także nowatorstwo Łaskiego (zakaz szat liturgicznych, ozdób i ołtarza w kościołach). Łaski naczelną zasadą uczynił równość wszystkich członków zboru, bez względu na ich pochodzenie czy pozycję społeczną. Był pierwszym, który wprowadził uroczystość konfirmacji młodzieży protestanckiej.
Łaski napisał także własny katechizm, który później stał się podstawą "Katechizmu Heidelberskiego", obowiązującego w Kościele ewangelicko-reformowanym.
Aktywnie działał także w Kościele anglikańskim: rozprawa Brevis et dilucida de Sacramentis ecclesiae Christi tractatio podkreślała potrzebę odcięcia się od tradycji katolickiej w kwestii sakramentów (Łaski uznawał tylko eucharystię i chrzest). Jako członek komisji ds. rewizji praw kościelnych, Łaski walnie przyczynił się do "protestantyzacji" Kościoła anglikańskiego i stworzył podstawy dla późniejszego ruchu purytańskiego w Anglii.
W 1556 r. spotkał się Łaski we Frankfurcie z Janem Kalwinem, z którym od lat korespondował, a który zaaprobował jego Purgatio ministrorum, obronę nauki o Wieczerzy Pańskiej, mającą w intencji autora wykazać, że nie różni się w poglądach na ten temat od Konfesji augsburskiej. Namawiany przez rodaków i zachodnich reformatorów, Kalwina i Bullingera, do powrotu do Polski, jeszcze w 1555 r. wysłał do kraju dedykowane Zygmuntowi Augustowi dzieło Forma ac ratio. Po powrocie do ojczyzny (grudzień 1556) podczas dwukrotnej audiencji u króla w 1557 r. w Wilnie nie uzyskał oficjalnej zgody na działalność reformatorską, a jedynie zezwolenie na prywatne głoszenie Ewangelii, później pod naciskiem biskupów cofnięte (zakazu nie egzekwowano).
Łaski wiedział, iż aby podważyć silną pozycję polskiego Kościoła katolickiego, należy uzyskać poparcie króla. Snuł koncepcje przekształcenia kościoła w Polsce w kościół państwowy w oparciu o władzę królewską. Jednak ostatecznie do konwersji Zygmunta II Augusta nie doszło. Wówczas Łaski postanowił połączyć wszystkich protestantów polskich w jedną silną organizację. Plan nie powiódł się, wobec oporu polskich luteranów. Łaski osiadł w Pińczowie, skąd kierował polskimi reformowanymi. Na początek zajął się reorganizacją zborów małopolskich: wprowadził swój kalwiński katechizm i strukturę synodalno-prezbiterialną, uprościł liturgię.
Starał się mocniej związać szlachtę z Kościołem, przez nadanie jej obowiązku materialnego wsparcia i oddanie całkowitej kontroli nad finansami zboru. Określił także ściśle kryteria kwalifikacji pastorów i warunki ich kształcenia. Podniósł szkołę ewangelicką w Pińczowie do poziomu gimnazjum, z zamiarem uczynienia z niej akademii. Rozwijał ożywioną działalność misyjno-propagandową, czego rezultatem było trzykrotne zwiększenie liczby zborów. Prawdopodobnie brał udział w tłumaczeniu Biblii na język polski (została wydana w 1563 roku w Brześciu Litewskim, jako tzw. Biblia Brzeska albo Biblia Radziwiłłowska – od wydawcy Mikołaja Radziwiłła Czarnego). Działalność Łaskiego przerwała śmierć w 1560. Został pochowany w Pińczowie, w ówczesnym kościele ewangelicko-reformowanym (obecnie kościół katolicki pw. Św. Jana).
Starania Jana Łaskiego o zjednoczenie polskiego obozu protestanckiego zaowocowały dopiero dziesięć lat później na synodzie w Sandomierzu zawarciem przez ewangelików reformowanych (kalwinistów), ewangelików augsburskich (luteran) i braci czeskich unii zwanej zgodą sandomierską (1570), która mogła być wzorem dla targanej wojnami religijnymi Europy.
> Audycja w Polskim Radiu nt Jana Łaskiego
Oprac. w oparciu o Wikipedię.