Kościół w dawnych wiekach nie raz stawiał podobne pytania, czy to w odniesieniu do heretyków, czy też tych, którzy zaparli się swojej wiary (np. w czasie prześladowań).
W IV wieku > donatyści uznawali, że apostaci utracili ważność chrztu i nie można już go przywrócić. Ówczesne stanowisko Wielkiego Kościoła, któremu przewodził biskup Rzymu, zakładało jednak możliwość porzucenia apostazji, powrotu do wiary i pojednania się z Kościołem (przykład zaparcia i nawrócenia się Piotra), co według donatystów czyniło ten kościół niegodnym udzielania sakramentów ważnych w oczach Boga.
W przekonaniu donatystów, jedynym istniejącym Kościołem Chrystusa, który zachował świętość potrzebną do udzielania sakramentów, byli oni sami. Dlatego wszystkim, którzy się do nich dołączali, przychodząc z kościołów będących w jedności z biskupem Rzymu, udzielali chrztu ponownie.
Działania na rzecz zażegnania schizmy i sprostowania błędów dogmatycznych podjął się min. św. Augustyn, który głosił, że Kościół jest wspólnotą składającą się również z grzeszników oraz że ważność sakramentów nie zależy od moralności tego, kto nimi administruje, lecz od świętości Kościoła, gdyż sakramenty należą do niego, a nie są prywatną własnością poszczególnych szafarzy.
Historyczny Kościół ustanowił więc kryteria, które miały pomóc w określeniu ważności chrztu. Są to: materia, forma i intencja. Przyjrzyjmy się tym kryteriom i odnieśmy je do chrztu w Kościele Rzymskokatolickim.
I. Materia.
Ten warunek w Kościele Katolickim jest spełniony ponieważ materią podczas ceremonii chrzcielnej jest woda. I zasadzie jest to wystarczające, by stwierdzić, że kwestia właściwej materii jest zachowana. Chrzest odbywa się poprzez polanie, czasem pokropienie, w bardzo wyjątkowych przypadkach przez zanurzenie.
II. Forma.
Do ważności sakramentu chrztu jest konieczna formuła trynitarna. W Kościele Katolickim mamy do czynienia z chrztem udzielanym w imię Ojca, Syna i Ducha Św.
III. Intencja szafarza chrztu.
Intencją udzielającego chrzest musi być wykonanie polecenia Chrystusa (por. Mt 28, 19), aby udzielić sakramentu, który Chrystus sam ustanowił, a przez to włączenie chrzczonego w Jego śmierć i zmartwychwstanie (por. Rzym 6, 3-11; Kol 2, 12-13).
Podsumowując - o ważności rzymskokatolickiego chrztu decydują następujące kryteria:
- jest udzielany w imię Trójjedynego Boga (właściwa forma)
- przy użyciu wody (właściwa materia)
- poprzez uprawomocnioną do tego osobę (właściwa intencja szafarza chrztu).
Historyczny protestantyzm uznawał ważność katolickiego chrztu mimo swego bezkompromisowego i zdecydowanego sprzeciwu wobec jego fałszywych nauk. Mężowie tacy jak Marcin Luter, Jan Kalwin, John Knox, Theodore Beza, William Perkins, Samuel Rutherford, Richard Baxter, Francis Turretin, Charles Hodge, czy A.A. Hodge ani nie chrzcili się powtórnie, ani nie kwestionowali ważności katolickiego chrztu.